1 april 2020 – Eerste stap –
Dit is de eerste stap, nog 149 te gaan. Hoeveel stappen heb jij gezet vandaag? Ik heb het dan niet over de stappenteller. Maar over de gang van je gedachten vandaag. Ik dacht dat ik geen zin had om te gaan lopen en dat het koud zou zijn. Maar ik moet van mezelf elke dag minimaal 30 minuten lopen. Eenmaal buiten: “jeetje wat ben ik blij dat ik buiten ben, het is heerlijk fris”. Twee gedachten gedraaid. Tijdens het wandelen veranderde ik van gedachten. Niet lopen voor het half uur bewegen maar lopen om te wandelen. Ik denk aan het gesprek met familie uit Nieuw Zeeland die op een klein eiland leven. En nu opgesloten. Wat heb ik zin om ernaar toe te vliegen. Totdat ik bedenk dat ik hier thuis in dezelfde situatie zit. Ik sta stil. Het ís stil. Ik luister naar de stilte. Wat een mooie stap.
2 april 2020 – Beeldbellen –
Meer dan 2 weken geleden werden de strenge maatregelen afgekondigd om de verspreiding van het coronavirus covid-19 te beperken. Het werd tijd om te gaan beeldbellen. Vergaderen met een app die ik dus moest gaan installeren op mijn tablet. Waar vind ik dat? Wat moet ik nu weer voor account aanmaken? En jawel hoor, eenmaal aan de praat, er gebeurt van alles wat ik niet wil als ik het scherm aanraak. Waarom hoor ik geen geluid? Ik voel me een kluns en heb er geen zin in. Ik wil gewoon naar kantoor. Samen koffie drinken. Totdat iedereen in beeld is, de afspraken zijn gemaakt over de structuur van reageren en ik mijn eigen koffie drink. We zijn blij elkaar te zien. Het voelt goed in deze tijd. Ik neem me voor om vaker te beeldbellen als ik normaal gesproken naar diegene zou lopen. Het grootste voordeel is de lekkere koffie.
3 april 2020 – Steunmaatregelen –
Vandaag heb ik me verdiept in de steunmaatregelen die ter beschikking worden gesteld aan de ondernemers. Ik werd er niet gelukkiger van. Veel steun is tijdelijk of moet je terug betalen. Of het is een klein bedrag. Maar het zijn gelukkig wel riemen. Om verder te roeien. Maar er is geen antwoord of je bedrijf blijft bestaan. Niemand weet hoe de economie eruit ziet na de crisis. Kun jij je voorstellen dat je op een gegeven moment spreekt over “na de crisis”? We weten al lange tijd dat we in een snel veranderende samenleving zitten maar de verandering staat nu even stil. En het leven gaat door, maar dan anders. Economische en sociale waarden liggen op de weegschaal met een ander gewicht. Daarom wil ik niet spreken van steun maar van financiële bijdrage aan de verandering. Als we het zo beschouwen gloort er tenminste weer een horizon. Dat steunt mij.
4 april 2020 – Borreltijd –
Ja hoor, het is weer zaterdag. En dan mag je net als vroeger met een kommetje chips en limonade op de bank. Maar dat is veranderd in toastjes, nootjes, kaas met wijn of bier. En als het op is neem je meer. En eigenlijk hoeft dat ook niet alleen op zaterdag. Het mag ook bij een verjaardag of een bijzondere gebeurtenis. Maar de verjaardag van onze zoon konden we niet vieren. En eigenlijk moeten we er toch maar wat van maken in deze tijd. En eigenlijk moeten we het leven vieren. En eigenlijk lijkt elke dag wel weekend. En eigenlijk maakt een glaasje meer of minder toch niet uit? En eigenlijk slaap ik er wel lekker door. En eigenlijk, ja wat eigenlijk? Feit is dat ik na twee weken meer dan een kilo was aangekomen. Eigenlijk toch maar weer gewoon weekend vieren. Ik geloof dat ik een kalender ga kopen.
5 april 2020 – Rondtoeren –
Kunnen we ons gedragen dit weekend met mooi weer? En vooral thuis blijven? Deze vraag werd zo ongeveer elke dag van afgelopen week gesteld. Bang dat we het beu worden om ons netjes te gedragen. De krant stelt ons gerust. Het is fascinerend hoe snel de mens zich aanpast. Binnen twee weken is het normaal om minstens 1,5 meter afstand te bewaren. Elkaar helpen zit in ons bloed. Want met afstand help je elkaar gezond houden. Dus gaan we niet massaal naar het strand maar rondtoeren. Zodat je afstand bewaart. Een hele geruststelling dat de motorrijders deze ruimte in acht houden en nogmaals gas geven om vooral te laten horen hoeveel lawaai ze maken. O ja, je gaat er ook sneller mee. Ik mis de wielrenners die op een kluitje levensgevaarlijk en hard schreeuwend door de straat fietsen. Dan is de crisis tenminste voorbij en gedragen we ons weer normaal.
6 april 2020 – Second Life –
Er is een spoedwet nodig omdat het niet mogelijk is digitale besluiten te nemen. Om de rechtskracht te garanderen. Hadden we dat niet eerder kunnen bedenken? We kunnen al zolang digitaal werken, af en toe vergaderen we zelfs digitaal en we delen al eeuwenlang alles via social media. En opeens blijkt dat we niet weten of digitale aanwezigheid hetzelfde is als daadwerkelijke aanwezigheid. Natuurlijk is het niet hetzelfde. Je verstaat de ander niet in wát er gezegd wordt maar hóe het gezegd wordt. Daarvoor moet je bij elkaar komen. En dat is nou nét wat niet meer mag. Ik denk aan de virtuele werelden bij computergames. Velen verplaatsen zich helemaal in deze wereld. Wij noemen dat op een gegeven moment verslaving. Ik zie het al voor me, bestuurders helemaal verslaafd aan virtual reality. Wordt politiek spel als second life de nieuwe horizon? Eerst maar eens op zoek naar een virtualrealitybril.
7 april 2020 – Tuin –
De nevel hangt over de daken en laat de zon nog niet tevoorschijn komen. De kleuren worden niet grijs door de nevel maar transparant. Het belooft mooi te worden. Enkele uren later fiets ik door het blauw van water en lucht. Het fietspad snijdt er door heen. Het landschap glijdt voorbij in allerlei gedaanten. Ik kom ogen tekort. Ik denk nergens aan. Behalve aan de tuin. Door de narcissen die in bosjes verdeeld in het gras langs de kant van de weg staan. Geel in groen. Bij een schattig rietgedekt huisje. Achterom schittert het blauw van de sloot. Even gluren door de ramen. Kabouterraampjes. Aan de zijkant openslaande deuren. Een bankje ervoor. Een schuur en stoeptegels tot de straat. Ik verdwaal in mijn gedachten. Welke toekomst kan hier liggen? Thuis maar even kijken op internet. Zes ton. Ik denk aan de aanstaande recessie. En de toekomst in mijn eigen tuin.
8 april 2020 – Bungeeroeien –
Bungeeroeien, met zijn negenen in een grote sloep, acht roeiers, één kapitein. En dat ben ik. Maar dit jaar niet. Geen collega’s mobiliseren, ik bedoel: smeken of ze mee willen doen, paaien met beloftes op bier, zwijmelen bij hun spierkracht. Geen oproepen om te komen kijken. Geen reclame posters. Geen oefenavond met écht sloeproeien. Geen Duits bier dat we daarna drinken. Geen prolongatie van ons 1e kampioenschap. Kampioen door samenwerking. Opeens zie ik alle linkjes die van toepassing zijn op deze crisistijd. We zitten in een boot met een elastiek eraan. We roeien met de riemen die we hebben maar elastiek is weerbarstig. Het kost veel moeite en hoe verder we komen hoe zwaarder het wordt. De media mobiliseert iedereen om mee te doen. We letten op elkaar en we helpen elkaar. Samen komen we er. Het kampioenschap is dan voor ons allemaal. Het duits bier moet maar even wachten.
9 april 2020 – 35 graden –
“Het lijkt hier wel 35 graden”. Mijn man komt binnen en loopt tegen een muur. Na een dag thuis werken kijk ik hem vermoeid aan. Ik beëindig zojuist het zoveelste telefoongesprek. Vandaag waren er ook drie videovergaderingen. Waar heeft hij het over? O, ja. Het is buiten mooi weer. Dat heb ik gezien. Is het echt zo warm daar? Ik realiseer me dat hij het over mijn werkruimte heeft. Stram kom ik uit mijn bureaustoel. Het is de derde keer vandaag. Dat zou me op kantoor niet gebeuren. Daar hangen briefjes met zitten is het nieuwe roken. Zoek elkaar op. Neem de trap. Ik doe het trouw, behalve thuis. Ik strek mijn benen en heb het koud. “Onmogelijk”. Mijn oren suizen van alle input. Ik dwing mezelf naar buiten. Van de kou binnen naar de warmte buiten want daar is het 18 graden. Frisse lucht, dat is pas warm.
10 april 2020 – Tulpen –
~als de lente komt dan schenk ik jou, tulpen uit Amsterdam~ ach wat is het heerlijk meedeinen op de melodie van dit liedje. De kopjes van de tulpen komen voorzichtig tevoorschijn in de velden van de polder. De kleurtjes zijn al herkenbaar. De horizon is groen met blauw. Op de achtergrond de windmolen. Nee, niet zo’n ouderwetse maar zo’n moderne die stroom opwekt. De nieuwe werkelijkheid. Wat zouden we zonder stroom doen? Geen telefoonverkeer meer mogelijk. Geen internet. Elkaar opzoeken met een toeter aan je mond om de boodschap over te brengen. Duurt wel een stuk langer dan we gewend zijn om elkaar te bereiken. Raar idee. Ik denk er niet meer aan totdat mij een boeket tulpen wordt overhandigd. Namens mijn werkgever. Wat een schitterende manier van communiceren. Even later komt iemand van plaatselijk belang een boeket tulpen brengen. Ik ben er stil van. Geen stroomuitval nodig.
11 april 2020 – Poetsen –
Ik zing liedjes met mijn handen in het sop. Ik droog ze af. De pot handencrème is half leeg. Ik realiseer me dat ik al weken elke dag poets. Ik heb zelfs binnen twee weken van dezelfde vensterbank het stof geveegd. Thuis werken zorgt zo voor de meest bizarre omwenteling in denken over belangrijke dingen. Als ik thuis kwam van kantoor was ik blij om “het thuis zijn”. We voelen ons goed. Nu ik thuis werk zie ik in de pauze wat er thuis nog gewerkt moet worden. Het ziet er niet allemaal spik en span uit. De keukenkastjes. Wie heeft deze nog niet schoon gemaakt deze weken? De vensterbanken en boekenkasten. Rommel, weg ermee. De aanhanger wordt vol geladen. De vloer wordt geschrobd. Waar ben ik mee bezig? Ik let op wat ik zie, niet op wat ik voel. Tijd dat ik iets voor mezelf ga doen. Bootje poetsen.
12 april 2020 – Pasen –
Veel families komen niet meer samen tijdens Pasen. Het feest lijkt te bestaan uit chocolade paaseieren en vrije dagen om tuincentra te bezoeken. Maar nu lijkt het wel Kerstmis. Zoveel familiegevoel wordt tevoorschijn getoverd op televisie. Digitaal gevoel wel te verstaan. Elkaar grappige filmpjes toesturen of facetimen. Eigenlijk zo gek nog niet. Toch komen we altijd samen met Pasen. Nu niet. We gaan onze eigen gang en varen door de Weerribben. We willen zo min mogelijk mensen tegenkomen. De vogels fluiten luid. Wij zijn stil. Een gezin zit midden in de natuur aan een picknicktafel. Ver van alles en iedereen. Roodwit geblokt tafelkleed, hagelslag naast de jam. Vader reikt zijn zoon het broodje aan over de tafel. Het ziet er echt gezellig uit. Zo’n reclame plaatje. Met mijn ogen drink ik de troost die het uitstraalt. Hier kan geen drankje of hapje tegenop. Want vandaag zijn we vooral “niet samen”.
13 april 2020 – Quarantainetips –
Een nieuw haakwerkje opzetten want de oude pannenlappen zijn versleten, de stoep schoonmaken want er groeit gras tussen de voegen, de winterkleding opruimen en de zomerkleding in de kast hangen, de betonnen vensterbanken schuren en verven, dagboek schrijven want er spookt elke dag zoveel in mijn hoofd dat ik het kwijt moet, een nieuwe badkamervloer leggen want de vloerdelen liggen er al twee maanden, de boot schoonmaken en alle spullen er weer inleggen zodat de logeerkamer weer vrij komt, je wilt toch het gevoel houden dat je mensen kunt ontvangen, de ramen wassen want ik kijk er nu elke dag doorheen, een website maken want ik wil mijn blogs daarop plaatsen, foto’s op de computer zetten om foto albums te maken, de zaterdagkrant lezen want daar doe ik een week over. In plaats daarvan lees ik de paasmaandag editie met quanrantainetips. Had ik maar tijd om ze op te volgen.
14 april 2020 – Code –
Een ondernemer kan geld krijgen als hij direct is getroffen door de maatregelen om verspreiding van het virus tegen te gaan. Controle gaat via de geregistreerde sbi-code. In welke steentijd leven we eigenlijk? Welk bedrijf valt nog onder slechts één code? Wat is de bedoeling? Een bedrijf overeind houden of controleren? Een groepsaccommodatie heeft code hotel. Een hotel mag gasten ontvangen. Geen groepen. Het geld wordt verdiend met de horeca. Zo gaat het veel bedrijven. Van alle markten thuis, daardoor grote bestaanszekerheid. Veel ondernemers zullen nu nog wel meer markten gaan aanboren. Maar “Den Haag” houdt van codes. Dat kun je controleren. Denken ze. De situatie lijkt op zoeken naar een vestigingslocatie. In het bestemmingsplan staat welke categorie is toegestaan. Wéér die code. Een goed lopend bedrijf blijft zich ontwikkelen, misschien wel naar een niet toegestane code toe. Wie is de overheid om daarmee een bedrijf op slot te zetten?
15 april 2020 – Normaal –
Voorzichtig naar het nieuwe normaal. Deze woorden werden ons vandaag toegesproken. Juist in deze tijd besef je dat iedereen een ander normaal kent met één gemeenschappelijke deler: de zorg gaat voor. En wat is oud en nieuw normaal? Bovendien gáán we er niet naar toe. We gaan nergens naar toe. We ontwikkelen het. Elke dag. Die ontwikkeling gaat altijd maar door en wordt beïnvloed door de mensen om je heen. Nu dat er steeds minder zijn is het de truc om jezelf te beïnvloeden. Knap lastig. Lang haar, gemakkelijke kleding, beeldbellen, andere werktijden voor de baas, één keer per week naar de winkel en veel tv en computer kijken. Medeleven, angst en machteloosheid. Klaar staan voor een ander. Het huidige normaal. Ik ben benieuwd waar we nu voorzichtig naar toe gaan. Terug naar rust, reinheid en regelmaat? Of shoppen en showen? De mensen om je heen zullen het wel weten.
16 april 2020 – Vierkante ogen–
Ken je dat? Vierkante ogen? Brandende ogen? Word ik ziek? Of oud? Ja, dat is het. In het zonlicht zie ik de grijze haren, ook zonder leesbril. Maar zonder leesbril zie ik eigenlijk niets meer goed. Dan zal dat met die grijze haren wel meevallen. Nee, het probleem is beeldschermstaren. Vergaderingen via mijn tablet, werken via mijn computer, beeldbellen via mijn telefoon. Wel handig om tijdens het praten aantekeningen te typen. Effectief en productief. Totdat ik uit mijn stoel kom. Na veel te lange tijd. Telefoon in mijn broekzak, oordopjes in, verder praten terwijl ik de riem om de hals van de hond doe. Ik moet echt gaan wandelen. Totdat ik bedenk dat ik niet kijk tijdens het lopen als ik telefoneer. Ik zet de telefoon uit. En kijk vooruit. Zonder bril. Na een half uur worden mijn ogen weer rond. Klaar om weer vierkant te worden. Voor de tv.
17 april 2020 – Schilderij –
Ik werk achter elkaar door aan mijn bureau en kijk naar mijn schilderij. Mijn raam is een groot venster en lijkt een lijst waar ik doorheen kijk naar de schutting. En daar hangt mijn schilderij. Water, wolken, riet, zeilbootje, roeibootje. Daar moet ik het mee doen, niet met de gezichten van mijn collega’s die ik lopend door het stadhuis opzoek. Gedachten aan hen, het telefoneren, het mailen, ongelooflijk hoeveel energie het kost. Ik ga wandelen. Op het bruggetje herken ik mijn eigen schilderij en moet denken aan mijn oom. Altijd gewerkt om dit soort schilderijen mogelijk te maken en nu stervende. Twee broers van mijn moeder binnen een maand verloren. En daarnaast de gedachten aan zoveel andere bekenden, ongelooflijk hoeveel energie het kost. Beide soorten energie vechten om aandacht in mijn hoofd. Een vogel vliegt kwetterend voorbij. Ik sta weer in mijn schilderij en geniet. De accu wordt weer opgeladen.
18 april 2020 – Intellectueel –
“Als u langszij afmeert komt de havenmeester wel vertellen dat u weg moet.” Het lijkt wel alsof meneer geen zin heeft in buren binnen een afstand van 10 meter. We verleggen de boot met veel moeite maar het lukt. Als buurman terug komt met boodschappen vraag ik naar de openingstijden van de supermarkt. Het praatje ontstaat. “Jullie zeilen zeker nog niet zo lang samen?” Nee, pas 39 jaar. “Ja, ik zei onlangs tegen mijn vrienden van de universiteit in Delft dat we toch iets verkeerd doen omdat we nog steeds getrouwd zijn”. Ja, dacht ik, want je vrouw zeilt niet meer mee. Even later, “als intellectueel en als filosoof vind ik deze coronatijd en het gedrag van mensen wel bijzonder interessant”. Ja, dacht ik, interessant dat ik met een intellectueel en filosoof spreek. Maar in de kajuit ben ik niet alleen. De buurman is toch wel een beetje zielig.
19 april 2020 – Koers –
Wind tegen. Kruisen. Opboxen tegen de golven. Plan B. Ik wil plan B. Nog een dag langer aan boord. Dan komen we aan op Urk. Het strand, de kleine straatjes, de vuurtoren, de berg boven de zee. Een eiland. Van de wereld verlaten. Maar de volgende dag gaat het nog harder waaien. Een dag extra blijven is als de wereld verlaten. Als afdrijven. Zoals moeilijke dingen niet tegemoet gaan. Zoals je laten gaan zodat je later wel ziet waar je terecht komt. Het doel is dan het gaan, niet het bereiken. Maar we willen thuis bereiken. Terug naar onze wereld. Dus kruisen we en boxen we. We raken op elkaar ingespeeld. Wisselen de wacht, houden koers en gaan ervoor. De wind trekt aan en draait enigszins. Maar we houden koers, we houden vol. Totdat we veilig in de haven, thuis zijn met een nieuw verhaal. Zoals we eenzaamheid volhouden. Totdat.
20 april 2020 – Lippenstift –
Ik heb gedoucht, föhn mijn haar en kleed me netjes aan zoals het hoort als je naar kantoor gaat. Op mijn bureau ligt mijn handtas. Mijn lippenstift valt eruit. Lange tijd niet meer gebruikt. Evenmin ga ik gekleed in jurk of heb ik pantykousen aan. Ik begin het te missen. Van iedereen krijg ik what-app foto’s en berichtjes met vol verf gekliederde haren en oren door hun eega. Maar ik wil mijn haren nog niet verven. Ik wil mijn lippen verven. Maar voor wie? Ik wil een jurk aan maar dat is niet handig met pantykousen aan mijn ouderwetse bureau. Bovendien vallen mijn warme wollen pantoffels à la uggs iets minder op als ik een lange broek aan heb. Hiermee wil ik echt niet gezien worden in het openbaar. Maar ze zijn onmisbaar tijdens de te lange zittijden achter mijn bureau waarbij ik koude voeten krijg. Liever dat dan lippenstift.
21 april 2020 – Brand –
Taatuu tuutaa, ik hoor alle sirenes door elkaar. Er is brand. In de Weerribben, in de Peel, in de Meinweg. Al mijn thuis staat in brand. Kon ik maar geloven dat het zo moet zijn. Kon ik maar accepteren dat ik het maar moet laten gaan. Kon ik mijn ogen er maar van afwenden. Maar het lijkt op de fascinatie die je voelt als bij zonsondergang de hele omgeving in brand staat met haar kleuren van oranjerood. Je kunt niets anders dan kijken hoe de zon zakt en de wereld even stil zet. Je ziet hoe mooi het is. Dan kun je uren dromen en ben je de baas van iedereen. Je gelooft niet dat je ouder wordt. Mooi gezongen over de Peel. Totdat ik de brandlucht ruik en besef dat de zon nog niet onder is. De brandhaarden zijn nog lang niet geblust. En ook vandaag luiden de kerkklokken.
22 april 2020 – Naar school –
Ik weet nog dat ik ziek was. Ik zat op de kleuterschool en mama moest weg. Ik wilde heel graag naar school. Blijkbaar was er een speciale situatie want ik mocht een boterham mee. Op school kon ik niet spelen. Ik was te ziek. Ik heb gewacht met mijn boterham in de kamer van de juffrouw. Daarom kan ik me voorstellen dat kinderen zo graag naar school willen gaan. En dat mag nu weer. Over enkele weken. De wereld gaat weer een beetje open. Kinderen spelen weer op straat. Zitten naast elkaar te vissen. Samen met het hondje wandelen. Groepjes zoeken elkaar op. Opeens lijkt het erop dat we elkaar weer binnen anderhalve meter mogen passeren. Opeens lijkt het alsof de kans dat je ziek wordt kleiner is geworden. De lucht voelt lichter aan. De zon schijnt lichter. De wind is zachter. Het water glinstert. Als schijn maar niet bedriegt.
23 april 2020 – Snelweg –
“Jeetje, ik rijd al bijna 120 km per uur!” Ik schrik ervan. De maximum snelheid is terug naar 100 km per uur op de snelweg. Bijna acht weken geleden reed ik hier voor het laatst. In de tussentijd is de toegestane snelheid aangepast. In de tussentijd is zoveel aangepast. In de tussentijd is de hele wereld aangepast. Als ik om me heen kijk zijn alleen de bomen aangepast. Zij hebben nu bladeren. Voor de rest is alles hetzelfde. Hetzelfde als in 1985. Toen waren er net zoveel auto’s op de weg als nu. Toen reden we ook niet zo snel. In gedachten rijd ik weer de lange weg. Niet lettend op tijd maar op plaats. Waar moet ik afslaan? Want snelheid telt niet, de rust om er te komen wel. De gesprekken onderweg. Tijd voor elkaar. Net als nu. “Na 19 uur mag je sneller.” Maar dat hoeft niet.
24 april 2020 – Injectie –
Men neme een fles dikke bleek. “Dit is toch desinfectiemiddel?” vraag ik voor de zekerheid. “Ja hoor.” Voor gebruik toch maar even het etiket lezen. Gevaar: bevat sodium hypochlorite. Veroorzaakt ernstige brandwonden. Giftig voor in het water levende organismen. Na inslikken: de mond spoelen, geen braken opwekken. Gelukkig wordt gesuggereerd om te injecteren. Dan hoef ik niet te spoelen. Waar vind ik een injectienaald? Ik denk bij de apotheker. Waar wilt u injecteren? Dat is belangrijk om te weten hoe lang de naald moet zijn. Heeft u ook een spuit? Nee? Hoeveel ml moet hierin? Waar heeft u een injectienaald voor nodig? “Om me te beschermen tegen corona.” Daarvoor hoeft u toch alleen maar contact met anderen te voorkomen, anderhalve meter afstand te houden en handen te wassen? “Maar ene president zegt dat injectie met desinfectiemiddel helpt”. De woorden smaken vies in mijn mond. Ik geloof dat ik moet braken.
25 april 2020 – Krant –
De vensterbank ligt bezaaid met de zaterdagedities van de krant die ik als proef abonnement heb afgesloten. Ik was zo geïnteresseerd in het nieuws en de pas gestarte intelligente lock-down dat ik dit wel een passende tijd vond om de komende weken dagelijks op de hoogte te worden gehouden. Maar na drie weken thuiswerken lag het nieuws als een blok op mijn schouders. Ik kijk alleen nog naar het journaal. En bel met het thuisfront. Er liggen nu drie weken krant op me te wachten om te worden gelezen. Ik kan dus nog een heel jaar vooruit. Om achteraf te kunnen zien wat in het begin elke dag en later elke week en weer later elke drie weken belangrijk werd. Van angst naar boosheid naar berusting naar opstandig naar voorzichtig weer een open samenleving. Maar de krant waar dat in staat moet nog komen. Die lees ik straks als eerste.
26 april 2020 – Italie –
De beatles zingen quanda mucho mi amore mucho paparazzi en nog zoiets. Ik had het nog nooit gehoord maar waande me met de zon op mijn gezicht in Italië. De eerste dag van dit jaar dat ik in een jurk op blote voeten rondloop. De dag dat ik in de zon zit te lezen met borrel en hapje alsof het vakantie is. Italiaanse zon. In de kast staat de reisgids over Toscane, Umbrië en de Marken. De reis naar Italië staat op ons wensenlijstje. Omdat ik ooit het boek Schimmenrijk heb gelezen. Over de Etrusken en hun cultuur om mensen te begraven. Hoe zullen we Italië zien als we er ooit naar toe rijden. Als een nieuw schimmenrijk? Het nieuwe nummer van the Rolling Stones wordt aangekondigd op de radio. Living in a ghosttown. Maar zij bestaan nog. Gelukkig heeft mijn buurvrouw het kozijn mediterraan blauw geverfd. Ik blijf thuis.
27 april 2020 – Vlag –
Ik bind de vlag aan de vlaggestok van ons bootje. Vorig jaar hadden we een lange lijn van alle vlaggetjes die we maar konden vinden. Samen met een knaloranje wimpel hoog in de mast. Zo voeren we mee met een kilometerslange flottielje in Frankrijk. We laten zien dat we Nederlanders zijn. Zoals de Breton alles aangrijpt om te laten zien dat we in Bretagne zijn. Zo leuk om met vrienden onder elkaar, ieder op zijn eigen manier, chauvinistisch te zijn en elkaars cultuur te leren kennen. Dit jaar niet. We mogen elkaar voorlopig niet ontmoeten. Ik loop door het dorp en zie de vlaggen met oranje wimpels aan de gevels hangen. Op een rijtje langs het water. Hollandser kan het tafereel niet zijn. Even denk ik eraan om ook onze vlag aan het huis te hangen. Koningsdag. De zon schijnt. Maar feest is het niet. Want dat vier je samen.
28 april 2020 – Boos –
Ik ben boos en ik gedraag me netjes. Want ik kan niet boos worden. Ik bel niet want dan ga ik huilen. Ik schrijf een keurig mailtje. Het lijkt op boos zijn op radicaal rechts populisme. Je kunt er niets mee maar je moet er wel wat mee. Erover praten. Maar dat wil ik niet want alles wat je aandacht geeft groeit. Omdat ik er niet over praat blijf ik in cirkels denken waardoor de ander in een ongenuanceerd perspectief komt te staan. Passend bij extreem rechts, de ander krijgt in mijn ogen superioriteit. Precies zoals hij dat zelf graag zou zien. Superieur ten opzichte van de medemens. Het beter weten. Commentaar op de ander. Je geeft gewoon de ander de schuld. Lekker gemakkelijk. Ik wil ook wel eens de ander de schuld geven. Lukt nooit. Ik zucht, ga zitten en reageer met een vraag en biedt mijn kennis aan.
29 april 2020 – Spinnewiel –
In de vorige eeuw, jee, ben ik echt al zo oud, bestonden huisvrouwen. Die elke dag wisten wat ze gingen doen. En iedereen die binnenkwam of gebruik maakte van het huishouden kon zien wat ze die dag hadden gedaan. Naast dit werken was er ook handwerken. Niet altijd hobby. Pannenlappen haken, truien breien en vloerkleden knopen. Totdat het tijd werd voor iets nieuws. Een echte hobby. Les in de stad bij de vrije kunstacademie. Ik ging mee met mijn moeder. Wol spinnen. Leek me wel leuk. Wat een drama. Na drie avonden kon ik het spinnewiel wel schoppen. Ik leer het nóóit. Op dat moment had ik het onder de knie. Daarna heb ik jarenlang garen gesponnen van wol. Met weemoed denk ik aan mijn spinnewielen terwijl ik mijn handen vol heb aan hondenhaar in plaats van wol. Vandaag ben ik een uurtje huisvrouw. Stofzuigen. Dat kun je zien.
30 april 2020 – Rekensom –
De tafel van vijf vind ik niet zo moeilijk. Die van zeven wel. Zeven is niet zo mijn getal. De acht weer wel. Die vind ik mooi. Maar als ik de numerologie los laat op mijn leven kom ik nooit uit op een acht. Als puber was ik gevoelig voor elk soort betekenis die werd bedacht om de toekomst te voorspellen. De cijfers van je geboortedatum werden berekend en gekoppeld aan de geboortedatum van de jongen waarop je verliefd was. Je naam werd omgezet in cijfers om te achterhalen welke eigenschap je hebt. Horoscopen werden gelezen totdat je de goede vond, die waarin werd verteld wat je wilde geloven. Net zoals de afgelopen dagen. Uiteindelijk wil ik alleen nog maar berichten lezen die passen bij mijn gemoedsrust. Ik wil geen voorspellingen en aannames meer lezen. Ik wil gewone rekensommen. Vijf keer dertig dagen is 150. Het eerste hoofdstuk is klaar.
1 mei 2020 – ICTspecialist –
Na een lange werkdag even mijn hoofd leeg maken met werken aan mijn website. Een contactformulier toevoegen. Ik moet een plugin gebruiken. Nooit van gehoord. Het stikt van de plugins. Blijkbaar zijn er bedrijfjes die het leuk vinden om ze te maken en er nog geld mee verdienen ook. Er gaat een nieuwe wereld voor me open. Het lukt allemaal maar de mail die ik mezelf stuur komt niet aan. Dus zoek ik naar de wijze waarop ik mijn e-mail adres moet koppelen. Ik kom uit op een pagina met SMTP instellingen. De tekst is engels, ik snap er niets van maar ga aan het werk met invullen. Ik voel me een echte ICT-specialist. Totdat ik lees dat er een verificatie moet plaatsvinden en wel een paar tientallen duizenden euro’s kan kosten. Dit klopt niet. Ik heb geen zin om uit te zoeken wat SMTP betekent. Teveel specialisme voor specialisten.
2 mei 2020 – Yuppen –
Doe môs sollicitere ! Höbste al gesjreve ? Het lijflied van mijn generatie in 1982. We zijn terug in de tijd. “Daar sta je dan, met je bul in de hand” kopt de reportage in de krant. Geen baan, geen toekomstperspectief. Gisteren was 1 mei. Alle landen om ons heen vierden deze dag van de arbeid. Behalve Nederland. Want wij hebben Koninginnedag op 30 april. Of we hebben goed gepolderd. Ik ken enkele mensen die op 1 mei stil staan bij de arbeidsrechten. Ik heb dat nooit gedaan. Blijkbaar ben ik beïnvloed door de opkomst van de yuppen in de jaren tachtig. Zij hadden wél geld en toekomst. Ondertussen is het individualisme gemeengoed geworden, gedragen we ons als yup, ook al zeggen we dat niet te zijn, en moeten we weer terug naar waar het om draait. Werk. Ik ben benieuwd welke subgroep de komende tijd gaat ontstaan.
3 mei 2020 – Aardappelen –
Eet jij ook altijd twee keer op een dag aardappelen? Ik niet, maar je kunt me wel een bord gebakken aardappelen voorzetten als ontbijt. Heerlijk. Zoals in Canada. We reden daar op de bonnefooi langs the great lakes. Wisten wij veel dat ze daar niet op elke hoek een motel hebben. Ze staan daar ongeveer 100 km uit elkaar. En stuk voor stuk volgeboekt. Total-loss besloten we om middernacht te overnachten in de auto. Het werd een korte koude nachtrust. Om 5 uur reden we weer en om 7 uur kwamen we bij een truckersrestaurant. Met stevig warm ontbijt. Dat hadden we echt nodig. Zoals de aardappelboeren afzet nodig hebben. Maar omdat de horeca gesloten is worden minder aardappelen en friet verkocht. Alsof we dat thuis niet eten. Dus als je friet eet, is dat je tweede aardappelmaaltijd. Dus toch twee keer. Wist ik niet. Wat zullen we slank worden.
4 mei 2020 – Herdenking –
We will meet again. We weten niet wanneer. Het wachten duurt al zolang. Normaliter zie ik mijn ouders gemiddeld elke maand. Nu mag het niet. En iedereen weet dat als iets niet mag dat je het dan tóch wilt doen. Met het gevaar dat je betrapt wordt. Extra spannend! En nog leuker als je het samen doet. Nu is het gevaar een ziekte. Niet iemand betrapt jou maar je betrapt jezelf. Niemand is schuldig. Dat was 75 jaar geleden anders. Deze dodenherdenking laat ons stil staan bij al het leed van de oorlog. Het laat ons stil staan bij de doden en bij al die mensen die offers hebben gebracht. Die binnen moesten blijven of met gevaar voor eigen leven dat van anderen hebben gered. Zoals nu. Zoveel mensen blijven binnen, zoveel mensen helpen anderen. Nog nooit was 4 mei zo dichtbij. Ik hou vol, totdat we elkaar weer zien.
5 mei 2020 – Verklikker –
Borreltje? Mijn buurvrouw kijkt me aan met glinsterende oogjes. We hebben zojuist de koek en koffie klaar gezet. Het dorpsfeest kan beginnen. Maar eerst wil ze met ons een borrel drinken. Ik twijfel en kijk mijn andere buurvrouw aan. Zij knikt, laten we samen drinken. Het is 10 uur in de ochtend. Welkom in de wereld waar het vroeger anders was. Toen er verklikkers waren. Toen je werd gecontroleerd op wat je deed en waar je was. Maar, je was vrij in gedachten. In tegenstelling tot de verklikkers die profiteerden over de rug van een ander. Die de druk voelden. En eenzaam werden. Zij konden niét vertellen, zoals anderen wél, dat ze een ander geen kwaad hebben gedaan. Ik moest eraan denken bij de toespraak van de koning. Niet ‘normaal’ maken wat niet normaal is. Niet denken in zwart-wit of maar in goed-slecht. Wie goed doet, goed ontmoet. Blijf bewust.
6 mei 2020 – Coronakapsel –
Je kent die filmpjes wel uit de oorlogstijd dat mensen bij de radio zitten te luisteren naar Radio Oranje. In deze tijd van herinneringen aan 75 jaar vrijheid krijg je er een nostalgisch gevoel bij. Ik zie mezelf zitten en kijk naar de minister president en trek de vergelijking. Voor mijn gevoel zit nu heel Nederland voor de tv. Het is een moment waar ik de hele dag naar toe leef. Net als zovelen. Vergelijkbaar met toen. De nieuwe werkelijkheid waarin we zitten wordt weer een beetje anders. Maar of ik snel mee ga met exit strategie is maar de vraag. Zonder vaccin geen zekerheid. Daarom is het voor mij een raadsel waarom mensen zo graag naar de kapper willen. We kunnen beter een fotoverzameling van coronakapsels maken om te laten zien hoe goed we thuis blijven. Dan zijn er over 75 jaar tenminste leuke beelden bij herinneringen aan toen.
7 mei 2020 – Weerzien –
Toen hij wegging en we met een afstand van ruim anderhalve meter afscheid namen zei hij: “jee, wat hebben we elkaar eigenlijk al lang niet meer gezien.” We kunnen ons niet meer herinneren wanneer de laatste keer was. Mij maakt het niet uit. Goede vrienden zien elkaar altijd graag, of daar 1 dag of 2 jaar tussen zit. Dat maakt niet uit. Hij kwam onverwacht even langs en hij had zoveel te vertellen. Wat er elke dag wordt geklust. Wat er elke dag wordt gerepareerd. Wat er elke dag wordt ontdekt op internet. Wat er elke dag moet worden ondernomen om maar niet in de coronaverveling te belanden. Ik zie het voor me en herinner me al die keren dat we dit samen deden. Good old times. Voorzichtig spreken we een toekomstperspectief aan, zomervakantie. “Gaan we nog ergens naar toe?” Waarschijnlijk niet. Geen idee. Geen perspectief. Toen ging hij weg.
8 mei 2020 – Radio interview –
“Dat kun jij wel.” “Ja maar” “Je hoeft alleen maar vragen te beantwoorden.” Mijn collega praat me om. Het lijkt me ook wel leuk om in een radio uitzending te komen. Ik ga me voorbereiden op de vragen. Daarna is het wachten op het afgesproken tijdstip. Het komt dichterbij. Ik ga klaar zitten. En wacht. Het tijdstip is daar maar, geen belletje. Vlug de mail checken, sms-berichten, whats-app. Nergens een bericht over een wijziging. Een minuut later gaat de telefoon. Gelukkig. Ik herinner mezelf eraan dat ik vooral moet luisteren en antwoord moet geven. De eerste vraag wordt gesteld en ik begin mijn verhaal te vertellen met aan het einde van dat betoog het antwoord. “Het ging volgens mij best goed” meld ik mijn collega na het interview. Uren later denk ik het tegenover gestelde. Ik zat weer veel meer op de praat- dan luisterstoel. En dan dat accènt!
9 mei 2020 – Vakantiegevoel –
Ik peddel in mijn opblaasroeibootje en spring samen met de hond in het water. Het is zomerswarm, het water zomersfris, niet koud. Nog nooit heb ik zo vroeg in het seizoen gezwommen in buitenwater. De tijd verdwijnt samen met mijn gedachten. Het perfecte vakantiegevoel. Drogend in de kuip in de hete zon geniet ik van het tafereel op het water. Het is ouderwets gezellig, iedereen vaart op zijn gemak. Ik maak stereotype vakantiefoto’s. Mooie hollandse bootjes met witte zeiltjes onder een blauw hemel voor een groene horizon op frieslandbruingroenblauw water. Aan de steiger een ander schip met kinderen aan boord, optimist langszij, hengels op de steiger, zakje chips ernaast. Met de andere buren maken we een praatje. “Bij ons in de haven wordt tegenwoordige elke dag een schip verkocht.” Het gaat druk worden op het water deze zomer. Ik kan me er geen vakantiegevoel bij voorstellen. Dan maar zonder ons.
10 mei 2020 – Serenade-
Als je verstand hebt van vogeltjes dan word je hier moe. De waterdamp hangt nog boven het eiland en het gras is kletsnat van de dauw. De zon prikt door de lichte bewolking en de lucht is gevuld met geluiden. Van ontelbare vogels. Het zal wel veel concentratie vergen om ze te onderscheiden als je er tenminste verstand van hebt. Ik heb dat niet, ik vind het geluid van fluitende vogels alleen maar mooi en ik wil het geluid opnemen. Als serenade voor mijn moeder die een boeket bloemen krijgt voor moederdag. Zonder bezoek. Ik sta even stil, laat de symfonie over me heen spoelen en herinner me enkele geluidsopnames op internet. Onder het hoofdstuk ontspanning. Ik denk aan de mensen die aan het begin van de crisis een vogelboek hebben gekocht of de cursus vogelspotten hebben gevolgd. Blij dat ik dat niet heb gedaan. Het ochtendgloren zou me vermoeien.
11 mei 2020 – Tandarts-
Er is een stuk van mijn kies afgebroken. Er is een gaatje dat werkt op mijn zenuwen maar ik wil niet naar de tandarts. “Ik hou die gevoeligheid wel vol.” Maar, wat als het in mijn kaak gaat rotten? Dan ben ik nog verder van huis. Bij de tandarts zie ik na de voordeur het desinfectiemiddel en het protocol. We schudden geen handen. In de tandartsstoel moet ik eerst mijn mond spoelen met desinfectiemiddel, daarna krijg ik een bril op. Zowel de tandarts als assistente zijn dubbel beveiligd tegen infectiegevaar. Voordat de behandeling begint geef ik hen complimenten hierover. Ik ben verbaasd hoe oprecht ze me hiervoor bedanken. Ik denk aan papa die verontwaardigd vertelde dat hij buiten moest blijven staan toen hij naar de bakker ging. Voor het eerst in de nieuwe samenleving. “Wat als het regent?” Dan ben je blij want het is veel te droog. Gewoon volhouden.
12 mei 2020 – Tegenstellingen-
Hoop en angst, blijdschap en frustratie, opluchting en verbijstering, toekomstgericht en achterhaald, vrijheid en onzekerheid. Alle reacties die je maar kunt bedenken komen naar boven na het eerste berichten over het versoepelen van de regels. Voorzichtig kijken we naar de toekomst en zien zoveel tegenstellingen. Wat je ook bedenkt, het is altijd voor een groep onbegrijpelijk of niet goed genoeg. Waarom mag een zwembad wel open en een sportschool niet? Waarom mogen er 30 personen in een bioscoop maar mag je geen cursus geven in een lokaal. De verschillen worden pijnlijker. Daarnaast moet alles worden gerelativeerd. Als je maar gezond blijft. Het opvolgen van maatregelen tegenover de drang om geld te verdienen. Het lijkt wel op het weer, vandaag het opvolgen van wat verstandig is, namelijk je winterjas aan, tegenover de drang om nog steeds in t-shirt rond te blijven lopen zoals afgelopen weekend. Helaas heeft niet iedereen die keuze.
13 mei 2020 – Doorgaan-
De tranen stromen spontaan. Vandaag is een collega aan het virus overleden en mijn neef spontaan. Alle spanning komt weer naar boven. Ik wil dit niet. Ik wil aan leuke dingen denken. Iemand bellen die me iets leuks kan vertellen. Ik weet niemand. Totdat ik denk aan iemand die een huis heeft gekocht. Bezig is met ideeën voor de aanpassingen. Toekomstgericht denkt. Ik verman me en ga verder met mijn werk. Genoeg te doen en goede afleiding. Gesprekken over agrarische ondernemers vandaag. Mijn gedachten gaan naar de serie boer zoekt vrouw. Daar keek ik nooit naar. Tot deze crisis kwam. De zoektocht naar geluk en een nieuwe toekomst laat het heden vergeten. Je leeft mee met de hoop die doet leven. Het geeft me weer energie. Tot een voorzitter van een ondernemersvereniging mij verslag doet van een online meeting. “Het grootste probleem dat wordt ervaren is een gebrek aan toekomstperspectief.”
14 mei 2020 – Zekerheid –
Soms heb je van die dagen dat je denkt wat is er vandaag voor speciaals gebeurd? Vandaag was zo’n dag. En ook vandaag komt de inspiratie van de gesprekken die ik heb gevoerd. Over een vaste baan. Hoeveel meer waardevol dit tegenwoordig is ten opzichte van flexibel zijn en steeds ergens anders goed geld verdienen. Dat je blij bent met deze zekerheid. Tegenover degene die deze degelijkheid ervaart als een molensteen omdat er te weinig ontwikkelingsmogelijkheden zijn en ergens anders geen werk is. Zekerheid ten opzichte van flexibiliteit. Wat is belangrijker? Hetzelfde geldt voor het eigen vermogen van een ondernemer. Degenen die alles door sparen en investeren nooit een bank nodig hebben gehad. Zekerheid door onafhankelijkheid. En nu moet deze ondernemer interen op zijn vermogen en daardoor achteraan sluiten bij de bank. Want ondernemers met schulden hebben voorrang. Degelijkheid met werkgelegenheid tegenover flexibele bedrijven die subsidie krijgen. Wat is belangrijker?
15 mei 2020 – Uit eten –
Enkele restaurants hebben een open lucht afhaal locatie gerealiseerd. Met entertainment erbij, rijden we stapvoets met onze auto naar het restaurant. We geven de bestelling door en wachten even verder op het eten. Het is erg mooi aangekleed en het is jammer dat we niet geacht worden om over het terrein te lopen om ook de andere restaurants te bewonderen. Het is wel een mooie manier om ook in deze tijden thuis te gaan uit eten. En je draagt een steentje bij aan het behoud van de restaurants. Hoe zeer dit nodig is blijkt even later na het eten. Als we door de stad lopen naar de winkel. Het is koopavond en er is nagenoeg niemand te zien. Het voelt heel triest aan. Ik ben hier meer dan drie maanden niet geweest. Over een paar weken komen er weer terrassen als eerste stapje naar de normale wereld. Het wordt tijd.
16 mei 2020 – Film –
“In het hart geraakt” is de documentaire over Kessel en de impact van het Covid19 virus. Hoe nabestaanden en mensen uit het dorp omgaan met hun gedachten over het virus. Mooi verfilmd. Mooi om te zien dat de mensen zo graag samen zijn. Het dorp en de mensen zijn de liefde en het leven. Het besef dat elke gelukkige dag, een dag is om te koesteren. Ik voel me ook geraakt en ben kwaad op mezelf dat ik nog steeds zoveel emoties voel. Gelukkig niet meer zo krampachtig, tenslotte heb ik elke dag thuis mijn liefde en mijn leven. Als ik erover nadenk lijkt het soms ook een film, maar dan met bootjes. Vandaag een gratis bootje. We hebben er tenslotte nog niet genoeg. Zonder gekheid, natuurlijk wordt het bootje samen met zoonlief gerepareerd en een naam gegeven. Samen doen brengt geluk waardoor je in het hart wordt geraakt.
17 mei 2020 – Berusting –
Zondagochtend, ontbijt, opruimen, koffie drinken met de jongens die de boot komen ophalen en daarna de houten aanbouw schuren om te schilderen. Geen bijzondere gedachten vandaag behalve aan het artikel in de krant met uitleg dat dit virus steeds meer raadsels kent en agressief is. Ontstoken longblaasjes met vocht maar ook bloedstolsels, relatief jonge patiënten met een beroerte en immuuncellen die alles verwoesten wat ze tegenkomen want ze stoppen niet met afweer. Veel zieke patiënten hebben neurologische aandoeningen zoals epileptische aanvallen en het virus in de darmen waardoor diarree ontstaat. En dan zijn er ook nog zoveel mensen die nauwelijks ziek worden. Naast zoveel mensen die niet getest worden. Dus we weten niets. Ik ben niet bang dat ik getroffen wordt door het virus, wel ben ik bang dat ik een ander kan besmetten. Mij rest alleen de berusting en het wachten op een vaccin. Dus schilder ik rustig verder.
18 mei 2020 – Betalen –
“Zeker een heel sympathiek idee, mooi product om kinderen richting technisch onderwijs te krijgen. Dat het geschikt is voor kinderen vanaf 7 jaar en dat de spullen herbruikbaar zijn. Maar je hebt geen meerjarenplan? Dan is er te weinig winstperspectief. Dank u voor uw presentatie waarbij u mijn geld als investering vraagt maar ik doe niet mee.” Deze pitch hoorde ik op tv. Wat is belangrijk in deze wereld? Zinvolle producten of winst maken? Wat ben ik blij dat de overheid de kosten van de coronacrisis gewoon kan betalen met geld dat je leent van de centrale nederlandse bank met de plechtige belofte dat je zo’n geintje met corona maatregelen nooit meer uithaalt waardoor je wel 100 jaar de tijd krijgt om het terug te betalen tegen nul procent rente. Dan is er geen winst verloren. Wel veel banen. Geintje. Want over betalen hebben we het nog niet gehad.
19 mei 2020 – Wildernis –
De zwaluwen vliegen in en uit de stal terwijl ik gras maai. En paardenbloemen, brandnetels, boterbloemen, uitgebloeide tulpen, margrieten, o nee, die moet ik laten staan. Langzaam voltrekt zich een metamorfose. De omgeving verandert van wildernis naar bruikbare tuin. Ik trek een vergelijking met deze tijd die in het begin ook leek op een wildernis. Niemand wist wat er gebeurde, er was een grote brei van onduidelijkheid. Daarna werd er gemaaid in ons gedrag met maatregelen. Veel sociale contacten moesten op een nieuwe manier weer groeien. Als bloempjes stak de een eerder dan de ander de kop op. Maar velen kregen te weinig zon te zien. Gelukkig kregen we vandaag te horen dat ook de verzorgingshuizen binnenkort weer open mogen. Onze omgeving wordt steeds meer een bruikbare tuin. Helaas met een pesticide die nog niet is uitgeroeid. Mijn tuin heeft hier geen last van. Genoeg insecten. Goed voor de zwaluwen.
20 mei 2020 – Boterhamzakjes –
Boodschappen doen in Duitsland: mondkapje om neus en mond, twee plastic (boterham)zakjes afscheuren en om je handen doen, daarna een winkelkarretje pakken dat je moet ontkoppelen met een muntje. Er staat niemand om je kar schoon te maken, er is geen tafel met papier en ontsmettingsmiddel zoals in Nederland. Eenmaal binnen wil ik broodjes pakken, deze zijn los gestort en niet zoals in Nederland na het afbakken alvast verpakt. Dus eerst mijn boterhamzakjes in de jaszak, nieuwe plastic handschoenen pakken waarmee ik de broodjes in een zak kan doen. Opnieuw de boterhamzakjes weer om mijn handen. Ik dacht dat ze hier zo milieuvriendelijk waren. In de winkel wordt weinig gelet op afstand houden bij het passeren. Alsof het verplichte mondkapje voldoende is. Ik voel meer voor het aanspreken op ons intelligente gedrag dan het mondkapje. Plus de schoonmaakservice bij de Nederlandse supermarkten. Want hygiënische maatregelen heb ik hier niet ontdekt.